Wat mij in het manifest van Professor Nico Baken vooral aanspreekt is het voortdurend zoeken naar geïntegreerde oplossingen over domeinen heen. De industriële samenleving is gebouwd op specialisatie. Die specialistische organisatie heeft ons een heel eind gebracht, maar het is tijd voor vernieuwing. De nieuwe mogelijkheden liggen nu in het verbinden van verschillende domeinen van leven en economie. Dat kan ook aanzienlijke kosten besparen; het geïntegreerd laten functioneren van maatschappelijke sectoren en processen kan leiden tot lagere kosten. In die zin hoeft het werken aan oplossingen voor de crisis niets te kosten en is de titel van Bakens manifest reëel.
Bovendien is het manifest in lijn met het streven naar een duurzamere samenleving. Het mikt op het verbeteren van de kwaliteit van relaties. Het gaat over het (weer) maken van maatschappelijk weefsel en gemengde oplossingen, waarbij zelfwerkzaamheid van mensen (onderlinge betrokkenheid gecombineerd met professionele inzet) leidt tot een veel robuustere maatschappelijke organisatie.
Systeemcrisis
Ik ontleen deze visie ook aan wat er op dit moment om ons heen gebeurt in de samenleving. Ik zie het gebeuren. Het is ook niet vreemd, dat het nú gebeurt. Tien jaar geleden hebben Nico Baken en ik, onafhankelijk van elkaar, al gewezen op de systeemcrisis in de hele samenleving. De manier waarop organiseren en opereren van de samenleving in elkaar zitten, past niet meer bij de omstandigheden van nu. Daar komt het eigenlijk op neer. Maar ja, voordat zo’n inzicht evolueert naar actie, gaat er wel wat tijd voorbij. Er zit een sociale stroefheid tussen het omzetten van de resultaten van die reflectie in acties. Dat vergt tijd.
Wat overigens reuze is gaan helpen, is het zichtbaar worden (door de crisis) van het niet meer functioneren van die bepaalde systemen. Men ziet het nu, we voelen het aan den lijve, het is feitelijk aan de orde. Die slag heeft velen aangezet om de hand aan de ploeg te slaan en volgens nieuwe manieren te gaan werken. Het crisisgevoel en de crisisverschijnselen worden omgezet in maatschappelijke actie. Dát is bewustwording en bewustzijn tegelijk. Bewustwording vooral in de zin van: het oude heeft zijn tijd gehad. Bewustzijn vooral over de nieuwe mogelijkheden die er intussen zijn.
Te veel mensen draaien nog op software die helemaal is ontleend aan de industrieel-maatschappelijke processen en inrichtingen van vroeger. Het moment is aangebroken om ons te voorzien van nieuwe software, d.w.z. ons denken en onze manier van leven aan te passen aan de nieuwe omstandigheden. In de lineaire wijze van organiseren van onze economie zit veel verspilling en vervuiling. Maar door de natuur te overbelasten en uit te buiten, doen we onszelf tekort. De meesten mensen denken nog altijd (oude software!), dat we uit de aarde kunnen halen wat we willen en dat we erin kunnen weggooien wat we niet meer nodig hebben. Maar zo kunnen we niet meer denken. Het moet nu anders, het kán anders.
Anders denken
Dit anders denken schept een nieuw wereldbeeld. De samenhang van het geheel is daarin belangrijker dan de afzonderlijke samenstellende delen. Dat leert de kwantumfysica ons ook. Dat alles vraagt om een heroriëntatie van hoe we in het leven staan. Dáárvan is Bakens manifest een reflectie.
Volgens mij kan die heroriëntatie op dat nieuwe wereldbeeld goeddeels worden afgerond binnen één generatie. We kunnen dat staven met vele voor iedereen tastbare en herkenbare voorbeelden. Ik zie nu al volop belangstelling ontstaan voor hoe onze kleding geproduceerd is. Voor de vraag waar ons voedsel vandaan komt. Voor de vraag hoe we ons verplaatsen. Er zijn al 500 nieuwe energiecoöperaties in ons land. Er zijn veel initiatieven op het gebied van de zorg. Ouderen regelen hun eigen zorg. In het bedrijfsleven zijn er veel initiatieven om op te schuiven naar een circulaire economie. Kennis en netwerkorganisatie MVO Nederland gaat ook al een nieuwe fase in met het streven naar waarde-creatie in drie dimensies (PPP). Nieuwe financieringsvormen zoals crowdfunding komen van de grond.
De samenleving wordt zich steeds méér bewust van het feit, dat we naar een andere tijd gaan, waarin op een andere manier georganiseerd en geleefd moet worden. Dat bewustzijn vertaalt zich in actie. Het proces versnelt zich momenteel. Dat zie je onder je ogen gebeuren. Veel van wat ik nu zeg en vind, was twee jaar geleden nog theorie. Nu is het al herkenbare praktijk. Het kan dus wél.